श्रीपञ्चमी, जसलाई वसन्त पञ्चमी पनि भनिन्छ, हिन्दू धर्मको एक महत्वपूर्ण चाड हो। यसै दिन विद्या, संगीत, कला र ज्ञानकी देवी सरस्वतीको पूजा गरिन्छ, जसलाई सरस्वती पूजा भनिन्छ। हिन्दू पात्रो अनुसार, यो पर्व माघ शुक्ल पञ्चमी का दिन पर्छ, जुन ग्रेगोरियन पात्रोअनुसार जनवरी–फेब्रुअरी महिनामा मनाइन्छ।
नेपालमा विशेष गरी विद्यार्थी, शिक्षक, कलाकार तथा बुद्धिजीवीहरूले सरस्वती पूजालाई ठूलो श्रद्धाका साथ मनाउँछन्। विद्यालय, कलेज, तथा घरघरमा सरस्वती देवीको पूजा गरिन्छ। यो दिनलाई शुभ दिन मानिन्छ, जसमा बालबालिकाले पहिलोपटक लेख्न सिक्ने परम्परा पनि छ, जसलाई विद्यारम्भ भनिन्छ।
श्रीपञ्चमीको धार्मिक महत्त्व
श्रीपञ्चमी वसन्त ऋतुको सुरुवात मानिन्छ, जसलाई प्रकृतिको पुनर्जागरणको रूपमा हेरिन्छ। धार्मिक ग्रन्थअनुसार, यसै दिन ब्रह्माजीले सृष्टिको सृजनालाई गति दिन देवी सरस्वतीलाई उत्पन्न गर्नुभएको थियो।
- श्रीपञ्चमीलाई शुभ दिन मानिन्छ र यस दिन विवाह, गृहप्रवेश, नयाँ कामको सुरुवात आदि गर्नु राम्रो मानिन्छ।
- भगवान विष्णुको पूजा पनि गरिन्छ, जसले श्री (सम्पत्ति, समृद्धि) प्रदान गर्ने विश्वास गरिन्छ।
- किसानहरूका लागि यो दिन बाली उम्रन सुरु हुने संकेत भएकाले खेतीपातीका हिसाबले पनि महत्वपूर्ण छ।
सरस्वती पूजाको विशेषता
सरस्वती देवीलाई विद्या, संगीत, कला, तथा ज्ञानकी देवी मानिन्छ। उहाँलाई विशेष गरी विद्यार्थी, शिक्षक, लेखक, कवि, कलाकार, तथा संगीतप्रेमीहरूले पूजाआजा गर्छन्।
सरस्वती पूजाका परम्पराहरू
- विद्यालय, कलेज, मन्दिर तथा घरघरमा सरस्वती देवीको प्रतिमा वा चित्र राखेर पूजा गरिन्छ।
- विद्यार्थीहरूले आफ्ना किताब, कापी, कलम, वाद्ययन्त्र तथा चित्रकलाका सामग्रीहरू देवीको अघि चढाएर ज्ञान प्राप्त गर्न प्रार्थना गर्छन्।
- पहेंलो तथा सेतो रंग को विशेष महत्त्व हुन्छ, किनभने सेतो शुद्धताको प्रतीक हो भने पहेंलो वसन्त ऋतु र बुद्धिको प्रतीक हो।
- केसर हालिएको खिर, चना, फलफूल तथा मिष्ठान्न चढाउने परम्परा छ।
- नयाँ अक्षर लेख्न सिक्न बालबालिकालाई प्रेरित गरिन्छ, जसलाई ‘विद्यारम्भ’ वा ‘हाते लेख्ने’ परम्परा भनिन्छ।
- सांस्कृतिक तथा साहित्यिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छन्, जस्तै कवि गोष्ठी, चित्रकला प्रतियोगिता, र संगीत समारोह।
नेपालका विभिन्न भागमा शिक्षालयहरूमा सरस्वती पूजाको विशेष तयारी हुन्छ। काठमाडौँको स्वयम्भू नजिक रहेको सरस्वती मन्दिर तथा अन्य प्रमुख स्थानहरूमा ठूलाठूला पूजा आयोजना गरिन्छ।
विद्यालय तथा कलेजका विद्यार्थीहरूले बिहानै उठेर सरस्वती देवीको पूजा गर्छन्, फूल मालाले सजाउँछन्, र देवीको आशीर्वाद लिन्छन्।
कवि, साहित्यकार, र कलाकारहरूको लागि पनि यो दिन विशेष प्रेरणादायी मानिन्छ। नेपालभर विभिन्न साहित्यिक तथा सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छन्।
यो पर्व शिक्षा, ज्ञान, सिर्जनात्मकता, र वसन्त ऋतुको सुरुवातसँग जोडिएको महत्वपूर्ण चाड हो। सरस्वती पूजाले विद्यार्थी तथा कलाकारहरूलाई ज्ञान र सिर्जनशीलताको मार्गमा अघि बढ्न प्रेरित गर्छ। श्रीपञ्चमीका दिन नयाँ कार्यको शुभारम्भ गर्न, नयाँ कुरा सिक्न, तथा धार्मिक कार्यहरू गर्न अत्यन्त शुभ मानिन्छ।
